Một góc nhìn về Mid Journey từ Yoann Lossel

Đây là bài viết về chủ đề AI trong nghệ thuật được viết bởi Yoann Lossel - một hoạ sĩ tài năng người Pháp mà mình đọc được vài tháng trước. Nhân sự kiện nhiều hoạ sĩ đang lên tiếng trước việc tác phẩm của họ bị đưa vào hệ thống training AI mà không có sự đồng thuận (trong đó có chính tác giả), mình dịch lại bài viết này.

Bản dịch đã được sự đồng ý của tác giả Yoann Lossel.

Original text: https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=697740898390882&id=100044649338879

Hình minh hoạ: Vitruvian Man, từ một "human genius", Leonardo da Vinci

--------------------------------------------------------------

Midjourney / AI in art Part 1 : Ấn tượng đầu tiên

Điều làm tôi trăn trở nhất trước sự xuất hiện của MidJourney và AI trong lĩnh vực đồ hoạ không hẳn là về khả năng chuyển hoá câu lệnh thành hình ảnh với rendering nhìn rõ lừa bịp; cái tôi lo lắng nhất là chúng ta đang giao phó trí tưởng tượng cho một cỗ máy. Ta thường đọc được chỗ này chỗ kia rằng AI chỉ là một công cụ thôi và tình thế này không khác gì so với khi photoshop hay máy ảnh mới xuất hiện (Tôi sẽ trình bày rõ hơn ở phần 2) Tuy nhiên, Midjourney không đơn giản là một phương tiện tinh chỉnh hiệu ứng mỹ thuật, đây là một con artist-bot được lập trình để sáng tác theo yêu cầu dựa trên bộ dữ liệu hình ảnh đồ sộ tạo nên từ thành quả lao động của chúng ta. Đây không chỉ là một công cụ mà là một sự chuyển hoá mô thức trong lãnh vực thiết kế đồ hoạ.

Midjourney (và AI art nói chung) sẽ tác động đến chúng ta theo những mức độ khác nhau. Từ vị trí một người quan sát, anh có thể cảm thấy thích thú trước cuộc hành trình này và thậm chí còn để lạc mất tâm trí trong thế giới kì dị, tăm tối mang âm hưởng từ tranh Beksinski, được tô điểm bằng đường nét uốn lượn mềm mại vay mượn từ tác phẩm của Mucha, và những cảnh tượng kì ảo bất cân xứng khiến ta liên tưởng đến những video game nổi tiếng, và không chỉ dừng lại ở đó.

Tuy nhiên, là một hoạ sĩ, ta biết rõ sự sáng tạo là một con đường quanh co khúc khuỷu mà Midjourney đang lợi dụng điều đó. Chính sự khó nhằn này truyền cho chúng ta cảm hứng, thôi thúc ta vượt qua những giới hạn của chính bản thân, buộc ta phải tưởng tượng ra những thứ không có thật, hay là ghi nhớ những điều thực có tồn tại để rồi có thể tái hiện chúng. Đó là một nguồn sức mạnh kéo chúng ta đi lên, mang đến cho ta năng lượng đầy tràn sức sáng tạo để định hướng, đưa ra những sự lựa chọn. Nghệ thuật không chỉ là một vật thể của lạc thú tạo ra để thoả mãn người xem, đó là một quá trình hoàn chỉnh mà để chúng vận động ta phải bỏ vào trí tuệ, tri giác và xúc cảm, rồi sau đó thâu tóm tất cả lại, biến những giai đoạn rời rạc này thành một tổng thể nhất quán. Không phải ai cũng có khả năng này, nó đòi hỏi kinh nghiệm như tất cả ngành nghề khác - nhưng ai cũng có thể một ngày nọ, thử điều gì đó mới mẻ, cầm cây bút lên vẽ vời, tận hưởng một chút niềm vui sáng tạo. Đây thực chất là một tác động mang chiều hướng tích cực và lành mạnh, không chỉ với từng cá nhân mà còn cả cộng đồng.

Tuy nhiên, Midjourney đặt chúng ta vào một thế bị động hơn trước rất nhiều và tôi lo lắng rằng thay vì thúc đẩy tiềm năng sáng tạo trong ta, MJ sẽ chỉ khiến chúng trở nên tê liệt. Khi ta ủy thác khả năng sáng tạo cho một cỗ máy, ta đang tước đi một vai trò rất quan trọng của nghệ thuật trong việc vun đắp trí tuệ loài người, trong việc tạo ra những thiên tài và dập tắt đi cơ hội kiến tạo nên một thế giới đầy những sáng tạo rực rỡ.

Chúng ta có thể vui thú hoặc thất vọng với những buổi hội hè đang diễn ra bây giờ. Nhưng theo thiển ý của tôi, đừng nên nghĩ về chúng đơn giản như một thành tựu mà ta còn phải dè chừng những hậu quả mà chúng có thể ảnh hưởng đến việc phát triển con người trên một phương diện rộng lớn hơn rất nhiều.

Ngoài ra còn vô số những vấn đề liên quan mà ta thấy rõ trước mắt:

- Vấn đề về bản quyền?

- Làm sao để phân biệt, phân loại những nghệ sĩ sử dụng AI để tạo thành một phần hay tất cả tác phẩm của họ? Nhiều cuộc thi đã vướng phải vấn đề này rồi.

- Một phần rất lớn dữ liệu của MJ được trained dựa trên những tác phẩm có bản quyền, nghĩa là chúng không thể được sử dụng miễn phí, vậy nhưng chúng đã bị đưa vào hệ thống. Tệ hơn thế nữa MJ không phải là một phần mềm phi lợi nhuận, phiên bản đầy đủ cần phải đóng phí thành viên để sử dụng.

- Và một lần nữa, quá trình sản xuất (nghệ thuật) đang được tăng tốc, giảm chi phí, nhằm mục đích sinh lợi cho những tập đoàn tư nhân nhưng lại chà đạp lên công sức lao động của rất rất nhiều người khác.

- Hãy giả định rằng trong tương lai, tác phẩm do AI tạo ra sẽ nhiều hơn tất cả những gì con người từng sáng tạo, và chúng sẽ bắt đầu tự sáng tạo dựa trên bộ dữ liệu mới này (ngày càng độc lập với sự sáng tạo của con người). Tôi tò mò muốn biết ý kiến của bạn về viễn cảnh này.

--------------------------------------------------------------

Midjourney / AI in art Part 2 : Con người kiệt xuất (human genius)

Một người phải hiểu rõ về tính năng của công cụ chứ không thể mơ hồ về khả năng của chúng. Mỗi công cụ đều khác nhau, không thể gom vào chung một rổ. Ngay cả khi chúng khá tương đồng thì vẫn có sự khác biệt ở công sức ta bỏ vào cũng như công việc mà chúng được giao phó. Một cây bút chì và mây tính đều là công cụ (ta có thể dùng chúng để tạo ra cùng một văn bản) nhưng sức ảnh hưởng của hai thứ này đối với nền văn minh thì lại không giống nhau.

Khi nói về sự xuất hiện của AI, ta thường hay nghe những ý kiến so sánh với khi máy ảnh xuất hiện rồi đe doạ hội hoạ truyền thống - nhưng tôi cho rằng chúng hoàn toàn không liên quan. Máy ảnh đã khiến nhiều hoạ sĩ chân dung thất vọng, đặc biệt những người đi theo trường phái cực thực (hyperrealism) nhưng ở đây ta đang nói về một cuộc cách mạng về phong cách. Một chiếc máy ảnh không phải là một công cụ (tool), nó chính xác hơn là một chất liệu biểu đạt (medium) mà ta sử dụng để tạo ra một tác phẩm nghệ thuật. Nó không có một bộ dữ liệu đồ sộ, không thể tự tổng hợp nên hình ảnh theo hiệu lệnh, không có một chủ đề (MJ, về một khía cạnh nào đó có một chủ đề, nó tổng hợp dựa trên yêu cầu của người sử dụng) Khi bạn cầm trên tay chiếc máy ảnh, bạn phải sử dụng trí tưởng tượng và đặt ý định của mình vào trong từng khoảnh khắc cho đến khi bạn chạm đến hình ảnh lý tưởng trong đầu.

Bạn có thể lần mò tinh chỉnh một bức ảnh tạo ra bởi MJ nhiều tiếng liền. Nhưng bạn cũng có thể không dùng nó mà vẫn đạt được mục đích, và ở giữa hai cách tiếp cận này là một hố sâu cách biệt khổng lồ. So sánh nhiếp ảnh với MJ giống như so sánh bản đồ giấy và GPS. Nếu bạn chưa bao giờ học cách định vị trước khi GPS xuất hiện, bạn đã bỏ qua nhiều kỹ năng vốn có thể hữu ích trong đời sống ngày thường, chẳng hạn như ước lượng khoảng cách, quản lý không gian và thời gian. Đây là những kỹ năng đóng góp vào khả năng tự chủ, khiến bạn bớt lệ thuộc hơn một chút, bên cạnh đó nó còn giúp phát triển tư duy phản biện. Giao phó trí tưởng tượng và khả năng sáng tạo cho AI trong khi bạn còn chưa hề phát triển chúng cũng tương tự như thế. Tiềm năng trong bạn sẽ suy yếu

Tất nhiên MJ có thể là một công cụ thú vị dùng để theo đuổi nghệ thuật. Nhưng trước đó người nghệ sĩ cần phải đi một chặng đường sáng tạo rồi đã. Một người có thể đi đường tắt, nhanh chóng tạo ra sản phẩm sử dụng với AI, thậm chí trở nên nổi tiếng mà không cần phải trăn trở với những suy nghĩ này. Nhưng điều quan trọng là con đường quanh co đưa ta đến đích là cái giúp ta phát triển tiềm năng chưa hiển lộ, và những cá thể đầy tiềm năng này sẽ góp phần phát triển cộng đồng mà họ sống trong đó.

Tất cả những thứ ta tạo ra để ủy nhiệm một công việc nào đó, những thứ giúp ta đi nhanh hơn một chút, làm việc ít đi một chút rồi sẽ xuất hiện. Đây không phải là một tình huống giả định với chữ "nếu" mà là "khi nào" chúng sẽ diễn ra.

Câu hỏi ta cần phải đối mặt, đặc biệt với những hoạ sĩ chuyên nghiệp, bạn nghĩ gì về vấn đề này, bạn sẽ phát triển ý kiến của mình ra sao, dựa trên những thông tin, cơ sở nào? Và rồi làm cách nào ta có thể đối thoại với nhau về chúng?

--------------------------------------------------------------

Midjourney / AI in art part 3 : Về Nghệ thuật và thủ công, William Morris và phong trào Avant-Garde

Tôi thường đọc được rằng hoạ sĩ cần phải tự chất vấn phương pháp tiếp cận nghệ thuật của mình và rằng ta cần phải thay đổi bản thân, tự cách tân để đối đầu với sự xâm lấn của AI trong lãnh vực mỹ thuật.

Vai trò của nghệ nhân đã suy giảm rất nhiều sau sự xuất hiện của công nghiệp hoá, khắc nghiệt đến mức họ không bao giờ tìm được một vị trí tương tự trong xã hội mới. Người thợ thủ công giờ đây hoặc phải chấp nhận thực tế rằng giá trị những sản phẩm họ làm ra ngày càng rẻ mạt và vô nghĩa, hoặc với những người còn chút niềm tin, họ xoay sở hành nghề mặc cho vô số những khó khăn về kinh tế bủa vây. Mà đâu chỉ vậy, họ còn phải liên tục nghĩ những lí do mới để bảo vệ ngành nghề và thuyết phục người mua - những người không ngừng so sánh sản phẩm họ làm ra với những thứ được sản xuất hàng loạt trong công xưởng cơ khí hoá.

Đối diện với áp lực phải tự thích nghi và làm mới bản thân mình, phần lớn nghệ nhân trở thành thợ gia công đồ nội thất cho IKEA, dựng những chiếc tủ sách theo phong cách industrial từ ván ép; hay thợ nong nhẫn tại những kiosks bán nữ trang trong siêu thị; hay là thợ may ráp áo khoác cho những hãng thời trang sang trọng nhưng bản thân họ thì chôn vùi trong căn chòi xập xệ lạnh giá. Phẩm giá của nghề thủ công nay đã suy tàn, tay nghề thất truyền, và thành phẩm thì thường kém tinh xảo hơn xưa rất nhiều, chúng bị bỏ rơi khi người thợ chú tâm vào những cách sản xuất khác đơn giản hơn, nhanh hơn mà lại cho ra số lượng lớn hơn rất nhiều sản phẩm.

Xu hướng tiêu dùng của đám đông đã bị thay đổi bởi sự bão hoà của sản phẩm công nghiệp, chúng trở thành một loại hình thẩm mỹ đương đại, và ta vẫn liên tục đòi hỏi nhiều hơn thế nữa. Một sai lầm phổ biến ở đây là người ta dùng hay tưởng bở rằng gu thẩm mỹ này là tự thân họ khám phá, nhưng thực chất không phải như vậy. Ta dần trở nên quen thuộc và ưa chuộng những gì ta thấy đầy rẫy xung quanh sau một thời gian dài. Nó giống như một cái ti giả được tẩm độc vậy.

Người hoạ sĩ tưởng rằng vị trí của anh ta được bảo vệ và rằng số phận anh ta sẽ không kết thúc như những người anh em nghệ nhân. Nhưng sự tách biệt giữa hai ngành nghề này không hề rõ rệt - trong quá khứ tại tất cả thành phố thuộc lãnh thổ Châu Âu, người hoạ sĩ và người thợ đi chung một con đường. Những biến động về văn hoá có thể hoặc làm suy thoái, hoặc thiết lập lại vị trí của người làm nghề dựa trên những tiêu chuẩn mới. Khi ta thoả hiệp với lời mời gọi đi theo phong trào cách tân avant-garde, ta đang chấp nhận sự suy tàn của công việc nghệ thuật và ta dần trở thành một phần của lịch sử như những người anh em thợ thủ công trong quá khứ.

Nếu ta tự hỏi bản thân rằng ta có nên thay đổi phong cách theo một chiều hướng avant-garde hơn để tiếp tục tồn tại dưới tư cách một nghệ sĩ, như một cách đối kháng với sự phát triển thần tốc của công nghệ, ta đã mặc nhiên công nhận rằng ta đang sống trong kỷ nguyên siêu cạnh tranh và ta phải rượt theo sau gót chân những công nghệ đó. Mỉa mai thay, sự phát triển công nghệ này há chẳng phải là để phục vụ cho con người?

Đây thực là cách mà ta muốn tư duy? Đây là cái mà ta đang theo đuổi ư?

Chẳng phải sẽ thú vị hơn khi ta có thể tạo nên một thế giới nơi ai cũng có thể có thể sống đúng với khả năng của họ, trong đó có những người thợ thủ công, những người hoạ sĩ từ chối đi theo con đường cách tân, và ta có thể mở rộng ra những ngành nghề khác nữa. William Morris đã đặt ra vấn đề này từ hơn một thế kỷ trước. Chúng ta cần được đảm bảo rằng thông qua sản phẩm ta làm ra ta có thể nhìn thấy nhân phẩm của chính mình, và rằng ta có thể tìm thấy ý nghĩa trong việc mình làm, rằng những thứ ta tạo ra hữu ích và đẹp đẽ (hai từ này được dùng trong văn cảnh của William Morris) Tôi đã bị thuyết phục rằng ta không thể tránh sự xâm lấn của công nghệ và những xu hướng cách tân sắp tới, nhưng trong lòng tôi luôn có một vị trí nhất định dành riêng cho nghệ thuật và thủ công, nó đem đến cho ta một cái nhìn về những gì ta có thể đạt được nhờ có sự đoàn kết giữa những người làm nghề và tài năng đa dạng của họ.

Bài dịch: Nước Ý không cần thêm một Michelangelo, công việc điêu khắc nay đã về tay Robot

Khi guồng dệt xuất hiện, người thợ dệt không ngờ một ngày nó sẽ thay thế họ. Khi tự động hóa xuất hiện, những công nhân nhà máy cũng không ngờ một ngày nó sẽ thay thế họ. Khi AI xuất hiện, chúng ta ngồi rung đùi và cười khi nói về nó.

Tháng Giêng năm 2020 là năm đầu tiên BOOMing art fair tổ chức tại Bologna, song hành cùng Arte Fiera là hội chợ nghệ thuật thường niên lâu đời nhất tại Ý. Ngự ngay cửa ra vào trước khi đi qua khu soát vé là ngôi sao của sự kiện: một robot điêu khắc hiện đại, tối tân đang chầm chậm xoáy mũi khoan kim cương vào khối polystyrene khổng lồ với sự cân bằng, bình tĩnh và chính xác chỉ có thể khả thi ở máy móc. Được đặt tên “Per farla finita con il giudizio di Dio”, dịch nôm na là “To make peace with God”, installation này là kết quả từ sự hợp tác giữa hai tập đoàn hàng đầu về robot công nghiệp KUKA và Ronchini Massimo cùng với Trung tâm công nghệ và nghệ thuật Puglia (Apulia center for art and technology) Thông điệp nó đưa ra thật rõ ràng: liệu những nghệ sĩ đương đại có bị thay thế hay không trong một tương lai nơi công nghệ tự động hóa thống trị và bành trướng đến những địa hạt từng được xem là vùng an toàn, như nghệ thuật chẳng hạn.

Italy từng là kinh đô của Phục Hưng, đi đến bất cứ thành phố nào dù nhỏ và hẻo lánh bạn vẫn có thể tìm thấy trên quảng trường, trong nhà thờ những bức tượng và phù điêu cẩm thạch được điêu khắc tinh xảo đến mức ta chỉ có thể trố mắt ra tự hỏi những người thợ ngày xưa làm thế nào đã tạo ra chúng chỉ với đục và búa. Nhưng hiện nay, dù với tất cả công cụ và máy móc hỗ trợ, điêu khắc nghệ thuật được xem như một “dying art" nếu không muốn nói là đã chết hẳn.

Một năm sau đó, tháng 7 năm 2021, mình đọc được bài báo viết về chính xác vấn đề này trên The New York Times. Tương lai không ở đâu xa mà chính là ngay bây giờ, robot đang dần xâm thực vào nghệ thuật. Những công việc từng một thời đòi hỏi tay nghề điêu luyện cũng như sự kiên trì bậc nhất nay đã được thay thế bằng bàn tay robot.

Nếu AI là bộ não, thì tự động hóa chính là tứ chi. Khoảng cách giữa hai thứ này đang dần rút ngắn.

________

"Chúng ta không cần thêm một Michelangelo, tại Italy, công việc điêu khắc đã về tay Robot."

Sử dụng chính những khối cẩm thạch đã tạo nên những kiệt tác điêu khắc thời Phục Hưng, một đội ngũ robot tại Italy bắt đầu nhận đơn đặt hàng. Người sở hữu chúng tuyên bố rằng công nghệ là một phần mật thiết cho tương lai nền nghệ thuật Ý.

CARRARA, Italy - Từ hàng thế kỷ nay, công trường khai thác đá cẩm thạch phía trên thị trấn nhỏ này ở Tuscany đã cung cấp nguyên liệu thô cho vô số các tác phẩm được tạo ra bởi các bậc thầy từ Michelangelo, Canova, Bernini, cho đến gần đây nhất là ABB2.

Với khả năng chạm trổ chính xác đến đầu kim, thêm một chút sự tinh tế tôi luyện từ những tiền thân (trong đó có con người), ABB2 - một cánh tay robot đúc từ hợp kim kẽm, cao 4 mét - đang vươn cổ tay xoay tít về phía một khối cẩm thạch sáng mờ. Chầm chậm và đều đặn, những ngón tay phủ kim cương của nó xoáy vào hòn đá, để lộ ra hình dáng một chiếc lá bắp cải mềm mại được thiết kế và đặt hàng bởi một nghệ sĩ nổi tiếng người Mỹ.

ABB2 không phải là một thiên tài ẩn dật miệt mài lao động trong sự cô đơn như loài người. Cách đó không xa, trong một công xưởng rầm rì âm thanh của robot, Quantek2 đang đánh bóng một tảng cẩm thạch. Nó đang trong quá trình thực hiện một tác phẩm nghệ thuật được thiết kế bởi nghệ sĩ người Anh, anh đã ủy thác công việc tay chân này cho một cánh tay robot.

Tác phẩm nghệ thuật đến từ Ý luôn nằm trong top những món hàng xuất khẩu giá trị và danh tiếng nhất, ít nhất là từ thời Phục Hưng. Những người tiên phong trong việc tạo dựng và vận hành cơ xưởng robot tin rằng để tiếp tục trụ lại ở tuyến đầu trên con đường nghệ thuật, các sản phẩm công nghệ tối tân là một cộng sự không thể thiếu.

“Chúng tôi không cần thêm một Michelangelo”, Michele Basadella, một kỹ sư 38 tuổi tự cho anh là bộ não của robot chia sẻ. “Vì chúng tôi đã có một thứ tương tự rồi."

Một điều không thay đổi sau hàng trăm năm là các nghệ sĩ vẫn rất nhạy cảm về credit - cuối cùng thì ai mới là người được tán dương và hưởng thành quả? Tại các xưởng kỹ nghệ Florentine từ xưa, công việc sáng tạo đa phần hoạt động trong sự kín đáo âm thầm, tác phẩm tranh tượng thường phải đi qua nhiều bàn tay thợ học việc trong quá trình tạo tác, nhưng trên thành quả thì chỉ có một chữ ký của người thầy.

Vai trò người thợ không tên bây giờ được giao lại cho các Robot. Rất nhiều khách hàng yêu cầu rằng danh tính của họ phải được bảo mật. Giacomo Massari, một trong những người sáng lập tập đoàn Robotor, ông chủ của đội ngũ robot điêu khắc chia sẻ, “Họ muốn duy trì cái ấn tượng rằng tác phẩm của họ vẫn được thực hiện thủ công với đục và búa. Thật buồn cười”

Đứng giữa công trường mịt mù bụi cát, đeo kính râm để tránh ánh mặt trời phản chiếu từ hàng tấn khối cẩm thạch đang được vận chuyển xuống từ ngọn núi Apennine cách đó không xa, ông Massari cho rằng từ bỏ kỹ thuật bằng tay truyền thống là cách duy nhất để cho các tác phẩm điêu khắc cẩm thạch của Ý tồn tại và tiếp tục phát triển.

Sự phồn thịnh của Carrara đã từ rất lâu đến từ nguồn cung cẩm thạch dồi dào cho giới nghệ sĩ. Bùng nổ vào những năm Phục Hưng, Michelangelo đã từng lang thang khắp các khu mỏ tại đây, có khi hàng tuần liền để kiếm cho kì được một tảng đá hoàn hảo mà ông đã dùng cho kiệt tác để đời Pietà. Đến thế kỷ thứ 18, vô số các xưởng kỹ nghệ điêu khắc đã mọc lên để phục vụ cho phong trào Tân Cổ Điển.

Tuy nhiên đến thời Hiện đại và nay là Đương đại, cẩm thạch Carrara không còn được ưa chuộng. Sắc trắng mờ phủ đầy gân xám của chúng bây giờ thường được dùng để lát sàn phòng tắm, kệ bếp, hay khá hơn là phù điêu trong nghĩa trang.

Ông Massari nói rằng nhiều họa sĩ không còn mặn mà với cẩm thạch vì cần quá nhiều thời gian để hoàn thành một tác phẩm bằng tay. Hằng tháng trời, có khi tính bằng năm. Người trẻ tại Carara cũng không muốn theo đuổi con đường này, phần cũng vì hàng tá nguy cơ sức khỏe khi bạn phải hằng ngày hít thứ bụi này vào phổi. Có lời đồn rằng Canova, một điêu khắc gia Tân Cổ Điển, đã làm biến dạng xương ức sau một thời gian dài cong lưng với đục và búa.

Tại một công xưởng dưới chân núi nơi các kỹ sư đang thử nghiệm một robot mới hàng khủng, ông Massari chỉ vào một bức tượng là bản sao của “Psyche được hồi sinh bởi nụ hôn của thần tình yêu", một kiệt tác Tân Cổ Điển. “Canova cần đến 5 năm để hoàn thành nó, chúng tôi chỉ cần 270 giờ đồng hồ.”

Massari và các cộng sự của ông khởi đầu chỉ mua vài con robot từ các hãng công nghệ địa phương. Nhưng dần dần lượng khách hàng tăng lên, trong đó có các tai to mặt lớn như Jeff Koons, Zaha Hadid và Vanesa Beecroft (đây là một số ít đồng ý công khai danh tính), kéo theo đó là các hợp đồng “ngày càng điên rồ", họ bắt đầu phải tạo ra các cỗ máy riêng với phần mềm tự thiết kế và các bộ phận đặt mua từ Đức.

Kỹ sư Basadella nói rằng ông từng có nhiều bạn học là những thợ điêu khắc tài ba, nhưng không ai sống nổi với nghề, bởi sự khéo tay lành nghề ngày nay chẳng có gì mới và cũng không ai đoái hoài nữa. Một con robot có thể cho ra kết quả không tưởng nếu chúng được tạo nên với “sự tinh tế về mỹ thuật", Basadella nói trong khi đang hiệu chỉnh hình ảnh 3D của một khối cẩm thạch được scan vào máy tính tại phòng điều khiển.

“Những con robot của chúng tôi là một tác phẩm nghệ thuật.”

Ông thậm chí dần trở nên thân thiết với một vài “đồng nghiệp". Basadella đang làm mọi thứ có thể để sửa chữa một robot đời đầu nay đã “già yếu và mỏi mệt” , ông muốn cứu nó khỏi con đường đến bãi phế liệu.

“OK, nó không biết nói, cũng chẳng có linh hồn, nhưng từ từ anh sẽ thấy gắn bó với nó".

Robot rất nhanh và tuyệt vời chính xác, nhưng không hoàn hảo. Một lần, một con robot đâm một nhát quá mạnh tay và xẻ dọc bức tượng “Hermaphrodite say ngủ" từ trán đến đầu gối, Basadella suýt ngất xỉu. Đây là một bản sao được đặt hàng bởi điêu khắc gia Hoa Kì Barry X Ball. Nàng Hermaphrodite thực sự đang say ngủ tại bảo tàng Lourve, trên một chiếc giường cẩm thạch được tạc nên bởi Bernin.

Trong khi Basadelle yêu mến những con robot của ông đến mức ông còn viết nên cả một tờ horoscope dành riêng cho chúng, nhiều cư dân tại Carrara lại không mấy mặn mà. Michele Monfroni, một điêu khắc gia sống tại Carrara cho hay, “Nếu Michelangelo nhìn thấy bọn robot này chắc ông sẽ phát tiết đến độ giựt hết tóc!” Nay 49 tuổi, Monfroni sống tại xưởng của ông tại một ngọn núi gần đó nơi ông vẫn đang tạo ra các bản sao của Hercules, tượng thiên thần và đôi khi là huy hiệu cảnh sát bằng tay. “Robot là việc kinh doanh, điêu khắc đến từ đam mê.”

Monfroni nhặt cây búa lên lần đầu năm 7 tuổi và có lẽ từ đó ông chưa bao giờ đặt nó xuống. Ông từ chối thuê thợ robot với niềm tin rằng dùng đôi tay trần để “kéo" một bức tượng ra khỏi tảng cẩm thạch mới là cái đặt nền tảng cho điêu khắc thực sự. Dẹp sứ mệnh cứu rỗi di sản qua một bên, Italy không chừng sẽ mất hết uy tín nếu một ngày các loại hình nghệ thuật truyền thống tuyệt diệt, ông cho biết.

Dùng một tảng đá bọt núi lửa, Monfroni nhẹ nhàng mài nhẵn gò má của một bức tượng cẩm thạch mang dáng hình một người phụ nữ bán khỏa thân - đây là món quà từ chồng của người mẫu và họ sẽ đặt cô ở bể bơi gia đình. “Điêu khắc là thứ anh có trong lòng, nếu anh dùng máy móc thì chính anh cũng hóa thành một cỗ máy.”

Marco Ciampolini, một sử gia và cũng là director của một bảo tàng khu vực, lại không cho rằng việc sử dụng máy móc là hoàn toàn khước từ quá khứ, bởi nhiều nghệ sĩ bậc thầy trong đó có Michelangelo, từng giao phần lớn công việc cho những người thợ.

“Khái niệm về một nghệ sĩ ẩn dật, lao động trong cô độc là một cái nhìn lãng mạn bắt đầu vào thế kỷ 19.” Tuy chào đón công nghệ tiên tiến và vui vẻ chấp nhận rằng chúng sẽ góp một phần tích cực vào công việc điêu khắc, ông cho rằng giá trị nghệ thuật chỉ thực sự tồn tại khi có bàn tay con người trong đó.

“Chỉ có con người mới biết điểm dừng.”

Tại công xưởng Robotor, Massari chia sẻ rằng ông không hoàn toàn phủ nhận quan điểm đó bởi vì bàn tay con người là một phần vô cùng quan trọng, cho dù nó chỉ chiếm 1%.

Trong một căn phòng gần đó, một tá điêu khắc gia con người khom lưng bên cạnh những bức tượng còn dang dở, trong đó có tác phẩm của điêu khắc gia hóm hỉnh người Ý Maurizio Cattelan. Họ đang hoàn thiện và chỉnh sửa những lỗi vụn vặt mà ngay cả một cỗ máy siêu thông minh cũng không thể tránh được. “Một điều hay về robot là chúng chẳng thể làm tất cả mọi thứ", Emanuele 26 tuổi, từng là một học sinh điêu khắc cho hay khi anh đang nhẹ nhàng mài nhẵn bề mặt một lá bắp cải.

“Nhưng chỉ trong ba hay bốn năm nữa thôi, chúng sẽ làm được tất", Lorenzo Perrucci, người đồng nghiệp 23 tuổi tiếp lời trong khi anh đang khoét những chiếc lỗ nhỏ trên một miếng bọt biển cẩm thạch. “Và lúc đó tôi sẽ phải tìm việc khác. Chắc là điều khiển robot.”

________

Phương dịch từ New York Times, bản dịch để chia sẻ thông tin và phi lợi nhuận.

Original article: