Nhà cũ tôi ở gần nghĩa trang Certosa, nơi mà tôi yêu thích cho một chuyến rảo bộ khi sáng sớm và tới giờ đây khi bạn bè ghé thăm đôi khi vẫn dẫn đến, nếu họ không ngại cảm giác có phần ảm đạm và rùng rợn khi đi lòng vòng nơi hương hồn bao người an nghỉ. Certosa rất rộng lớn và được chia thành từng khu vực riêng biệt, cũng như cách ta phân lô bán đất cho người giàu kẻ nghèo nơi cõi trần vậy, nên gọi nó là thành phố của người đã khuất cũng không ngoa. Có khu vực của vương tôn quý tộc trang hoàng tượng cẩm thạch tinh xảo, đèn chùm pha lê, thơm ngát hương hoa, có khu vực của lính tử trận trong hai cuộc thế chiến, khu vực cho người bình thường nơi mỗi gia tộc có một hốc trong tường. Cũng có khu vực cho trẻ nhỏ, cho thai chết lưu, và cũng không ít những nấm mồ không tên...
Hồi còn ở gần đó, vào dịp đầu tháng 11 khi thế giới chơi Halloween tưng bừng thì ở Ý là ngày thăm người đã khuất. Chồng tôi không phải người Bologna nên không có ai để thăm viếng, nhưng đôi khi tôi vẫn thích ghé qua Certosa một buổi chiều thu, mua vài đóa hoa cúc, gửi tặng những nấm mồ hiu quạnh.
Vài năm trước, chồng tôi đọc cho tôi nghe bài thơ La livella (san bằng) của Totò - một diễn viên, biên kịch, nhà thơ người Ý. Đây là bài thơ nói về cái chết, nó giống như một cái xe ủi, bước qua ranh giới đó, giàu, nghèo, già, trẻ, cao sang, bần hàn… tất thảy bị san bằng.
Trong cõi vĩnh hằng, muôn loài bình đẳng.
Mình dịch thơ khá dở, nếu chuyển thành văn xuôi thì mượt hơn nhiều, nhưng vì tôn trọng nguyên tác của Toto nên mình cố
To a somber November.
Nghe Toto đọc La Livella tại đây: https://youtu.be/AZ8mrzSKzQs?si=fLtZucAHax62UtrH
------
SAN BẰNG (LA LIVELLA)
Ngày hai tháng mười một hằng năm
là dịp ta đến nghĩa trang thăm người đã khuất
Đây là thông tục ai cũng phải gìn giữ
Là chuyến hành hương vương vấn suy tư.
Năm nào cũng vậy, chính xác ngày này
Với nỗi buồn sầu và lòng thương nhớ
Tôi đến nghĩa trang cùng bó hoa tươi
Đặt lên mộ dì tôi, Vincenza đáng kính.
Nhưng năm nay một sự lạ đã xảy ra
ngay sau buổi viếng thăm thấm đẫm u sầu
Đức Mẹ ơi! Nhớ lại chân tay còn run rẩy
Lấy hết can đảm tôi mới trụ vững tại đây.
Đây là sự thật, anh hãy lắng nghe này
Tại nghĩa trang khi cận kề giờ đóng cửa
Thật chậm rãi tôi cất bước xoay lưng
Rồi bỗng nhiên tôi trông thấy hai nấm mồ
“Nơi đây an nghỉ hầu tước cao quý
Rovigo, Bullino, vùng đất ngài trị vì
qua đời năm ba mốt, ngày mười một tháng năm.
người anh hùng với nghìn chiến công kì vĩ."
Trên bia đá chạm vương miện xa hoa
Lập lòe ánh đèn trong hình hài thánh giá
danh sách dài người viếng cùng bó hồng tươi
sáu cây nến chen nhau tỏa soi lòng thành kính
Và ngay bên cạnh quý ngài đầy danh giá
Một nấm mồ nhỏ nhoi, điêu tàn và tơi tả
Bao năm trời lãng quên không bóng người thăm viếng
Xiêu vẹo cây thánh giá, không cả một cành hoa.
Tôi căng mắt soi dòng chữ mờ trên thánh giá
“Người gom rác… Esposito Gennaro”
Bỗng lòng tôi trào dâng nỗi buồn khôn tả
Không cả một ngọn nến cho người đã khuất xa.
“Đời là thế…” Tôi ngậm ngùi bâng khuâng
“Kẻ trắng tay, người ngập trong của cải”
Liệu kẻ đáng thương này có nhận thấy
Nơi bên kia thế giới hắn vẫn phận bần hàn?
Tôi chìm trong suy tư đến khi trời sập tối
Rồi bất thần nhận ra đã đến hồi nửa đêm
Cổng đã khép chặt, giam tôi trong ngục tối
Cùng bao người chết bên ánh nến bập bùng.
Rồi bất chợt từ xa tôi trông thấy
Hai cái bóng mờ đang tiến đến gần đây
“Điều gì đang xảy ra?” Tôi hoang mang tự hỏi
Là thực hay mơ? Hay trí tưởng tượng điên rồ?
Không phải mơ, chính là ngài hầu tước
Tay gậy, khăn vấn, áo choàng lướt thướt
Kế bên cạnh ông là dáng hình hôi thối
Với cây chổi trong tay, mỏi mệt lê bước.
“Đây đích thị Don Gennaro…”
Người gom rác, kẻ bần cùng khốn khổ
Khiến tôi bối rối trước khung cảnh dị thường
Họ đã chết rồi nhưng giờ bỗng hồi sinh?
Rồi thình lình khi cách tôi chỉ gang tay
Ngài hầu tước bỗng dừng chân rồi gõ gậy
Ông chầm chậm xoay lưng và cất giọng
Đối diện Don Gennaro, “Hỡi kẻ hèn này
Mau nói cho ta hay, tên khốn mạt hạng
Ngươi thật táo tợn và vô cùng can đảm
khi dám chôn xác hèn kế bên ta
một người cao quý, danh tiếng ngút ngàn?
Ngươi phải tuân theo thứ bậc và giai cấp
Lí trí, lòng tự trọng ngươi đã vất đi đâu?
Xác thối của ngươi đáng ra phải chôn cất
Cùng rác rưởi xà bần dưới một nắm đất!
Thánh thần ơi ta không chịu nổi nữa
phải ở cạnh tạo vật hôi hám tanh tưởi
ta yêu cầu ngươ đi tìm mộ huyệt khác
xa khuất mắt, nơi đồng bọn ngươi tụ tập!”
“Ôi hầu tước đáng kính, oan khuất cho tôi
Kẻ hèn mọn này làm sao dám đắc tội
Là mụ vợ tôi đã lo toang hậu sự
Thân tôi đã chết, chuyện thì đã rồi.
Nếu còn sống tôi sẽ thật nhanh tay
Vác áo quan cùng bốn khúc xương này
Tôi sẽ lăn ngay vào một mộ huyện khác
Nếu điều này khiến cho ngài thanh thản.”
“Vậy còn chờ gì nữa, hỡi phế vật đáng thương?
Ngươi còn muốn ta điên tiết đến nhường nào?
Nếu không vì những tước vị cao quý
Ta đã xuống tay đánh ngươi không khoan nhượng!”
“Này này… nếu ngài lên giọng hung hăng
Thì để tôi nói cho hầu tước đây rằng
Ngài thật phiền phức và tôi chẳng còn kiên nhẫn
Tôi quên rằng mình đã chết và chẳng sợ đau thương!
Ngài nghĩ ngài là ai? Là vĩ nhân? Hay thánh thần?
Nhìn cho rõ, chúng ta giờ khác gì nhau
Đều đã chết, thành tro tàn, nắm đất
Như giây phút ra đời, hai ta bình đẳng.”
“Con lợn ngu ngốc! Sao ngươi cả gan
so sánh ta với ngươi ngang hàng?
Dòng máu của ta cao sang và đáng kính
Ngay đấng vương tôn phải cúi mình trong tỵ hiềm.”
“Nhưng giờ ngài ở đây, qua bao dịp lễ suốt năm dài
Sao ngài cứng đầu không chịu hiểu ra
rằng ngài đang phát điên trong hoang tưởng
và rằng cái chết… san bằng tất cả?
Một vị vua, một hầu tước, những người vĩ đại
Khi bước qua cánh cổng này tất thảy tàn phai
Không chỉ cuộc đời mà tên họ cũng bị tước mất
Ngài đã bao giờ thử chiêm nghiệm điều này?
Hãy lắng nghe tôi… ngài đừng ngoan cố nữa
Hãy chịu đựng tôi, ngài chẳng mất mát gì…
Đây là trò cười cho những ai đang sống
Còn chúng ta, những linh hồn trầm mặc
thuộc về
cõi chết."
lalivella